Ô nhiễm môi trường không khí: Nguyên nhân và Giải pháp

Tình trạng ô nhiễm môi trường không khí đang là vấn đề nan giải của thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Theo thống kê của WHO, có đến 92% dân số sống trong bầu không khí bị ô nhiễm. Vậy ô nhiễm không khí là gì? Nguyên nhân, hậu quả và cách khắc phục như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết sau đây.

Ô nhiễm môi trường không khí là gì?

Ô nhiễm môi trường không khí là sự thay đổi đáng kể trong thành phần của không khí, do sự xuất hiện của khói, bụi, hơi hay các khí lạ. Những tác nhân này không chỉ gây ra các mùi lạ, làm giảm tầm nhìn mà còn góp phần biến đổi khí hậu, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người và động thực vật trên trái đất.

Không khí bao quanh chúng ta và là yếu tố thiết yếu cho sự sống của mọi sinh vật và thực vật trên trái đất. Vì thế, khi không khí bị ô nhiễm, tất cả các sinh vật đều chịu tác động. Con người là nguyên nhân chính gây ra tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng hiện nay. Do đó, chúng ta cần hành động ngay để khắc phục hậu quả ô nhiễm và cải thiện môi trường sống cho cả con người lẫn các loài sinh vật trên trái đất này.

Thực trạng ô nhiễm môi trường không khí hiện nay

Tình trạng ô nhiễm môi trường không khí trên thế giới

Theo báo cáo “Tình trạng không khí toàn cầu năm 2020” công bố ngày 21/10 do Viện Ảnh hưởng Sức khoẻ (HEI) và Viện Đo lường và Đánh giá Sức khoẻ (IHME) tại Đại học Washington và Đại học British Columbia thực hiện, tình trạng ô nhiễm môi trường không khí trên thế giới đang ở mức rất đáng báo động. Tình trạng này không phải mới xảy ra mà đã tồn tại từ lâu, nhưng con người vẫn chưa có các biện pháp cụ thể để khắc phục.

WHO đã gọi ô nhiễm không khí là “kẻ giết người thầm lặng” khi mà 92% dân số thế giới đang sống trong môi trường có chất lượng không khí dưới mức tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới.

Thực trạng ô nhiễm môi trường không khí ở Việt Nam

Ô nhiễm môi trường không khí đang là vấn đề nhức nhối trên toàn thế giới và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Theo báo cáo thường niên về chỉ số môi trường (The Environmental Performance Index – EPI) do tổ chức môi trường Mỹ thực hiện, Việt Nam nằm trong top 10 quốc gia có mức độ ô nhiễm không khí hàng đầu Châu Á, đặc biệt là ô nhiễm bụi (PM 10, PM 2.5).

Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh là hai thành phố chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, với nhiều thời điểm bụi mịn (PM 2.5) bao phủ khắp bầu trời, làm giảm tầm nhìn và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người dân.

Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường không khí

Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường không khí xuất phát từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó cơ bản có hai nguyên nhân chính: từ tự nhiên và từ hoạt động của con người.

Nguyên nhân từ tự nhiên

• Ô nhiễm từ bụi và gió: Gió có thể đẩy các hạt bụi, chất độc và mùi hôi thối đi hàng trăm kilômét, lan truyền ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến sinh vật, thực vật và con người.
• Núi lửa phun trào: Khi núi lửa phun trào, các khí metan, lưu huỳnh, clo… được giải phóng từ các tầng dung nham, gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng.
• Bão và lốc xoáy: Các trận bão chứa lượng lớn khí NOx, làm tăng mức độ ô nhiễm không khí. Ô nhiễm bụi mịn (PM 10, PM 2.5) cũng tăng cao khi có bão cát.
• Thời điểm giao mùa: Vào các tháng 10-11, sương mù có thể giữ lại bụi mịn, làm giảm tầm nhìn và ảnh hưởng đến sức khỏe.
• Cháy rừng: Cháy rừng tạo ra các khí nitơ oxit với lượng lớn, góp phần vào ô nhiễm không khí.

Ngoài ra, phân hủy xác động vật, sóng biển và phóng xạ tự nhiên cũng là các nguyên nhân gây ô nhiễm không khí.

Nguyên nhân từ con người (nhân tạo)

Chúng ta không chỉ là nạn nhân của ô nhiễm môi trường mà còn là những nguyên nhân chính gây ra tình trạng này. Nhiều hoạt động hàng ngày của con người góp phần gia tăng ô nhiễm môi trường không khí.

Hoạt động sản xuất công, nông nghiệp

Đây là nguyên nhân chính, gây nhức nhối cho cộng đồng và nhà nước, không chỉ ở Việt Nam mà còn ở nhiều nước đang phát triển khác. Khói bụi từ ống xả của nhà máy, xí nghiệp trong các khu công nghiệp làm đen ngòm một khoảng trời, thải ra các khí CO2, CO, SO2, NOx cùng một số chất hữu cơ khác với nồng độ cực cao. Những khu công nghiệp này không chỉ làm ô nhiễm không khí mà còn gây ô nhiễm môi trường nước, dẫn đến hình thành các “làng ung thư”. Mưa axit cũng là hậu quả của các hoạt động sản xuất công nghiệp không được xử lý đúng cách.

Việc lạm dụng thuốc trừ sâu, phân bón và các hoạt động đốt rơm rạ, đốt rừng làm rẫy cũng là nguyên nhân gây ra ô nhiễm không khí.

Giao thông vận tải

Nguyên nhân này chỉ đứng sau hoạt động công nghiệp. Lượng khí thải từ các phương tiện giao thông xả ra môi trường rất lớn. Theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) năm 2018, giao thông vận tải đóng góp 24,34% lượng carbon mỗi năm. Đặc biệt, các phương tiện giao thông hết hạn sử dụng chưa được xử lý triệt để, khiến mức độ ô nhiễm không khí ngày càng tăng.

Hoạt động quốc phòng, quân sự

Các chất độc chiến tranh và các nghiên cứu quân sự đã và đang ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe con người. Dù chiến tranh đã qua đi rất lâu nhưng các nạn nhân của chất độc màu da cam vẫn còn nhiều. Ngoài ra, mối đe dọa từ bom hạt nhân luôn thường trực. Nếu chúng bị rò rỉ, hàng triệu người sẽ bị ảnh hưởng.

Hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng

Các hoạt động xây dựng cao ốc, chung cư cao tầng hay cầu đường luôn mang đến sự ô nhiễm không khí nặng nề. Ví dụ, vào giữa tháng 12/2020, bụi mịn bao phủ hoàn toàn Hà Nội, làm giảm tầm nhìn và ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe người dân.

Thu gom và xử lý rác thải

Rác thải quá nhiều khiến các khu tập kết không xử lý kịp thời, tạo ra mùi hôi thối. Các phương pháp xử lý thủ công như đốt rác cũng khiến không khí bị ô nhiễm trầm trọng. Ngoài ra, đốt vàng mã không đúng nơi và vứt hạt vàng mã ra môi trường cũng gây ô nhiễm. Chúng ta cần có dụng cụ đốt vàng mã để hạn chế tro tàn bay ra môi trường.

Hoạt động sinh hoạt

Việc sử dụng củi và than để đốt nấu ăn làm tăng lượng bụi và khí độc ra môi trường. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà còn ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người sử dụng. Rất nhiều người đã tử vong khi sử dụng củi và than để sưởi ấm.

Hậu quả của ô nhiễm môi trường không khí

Ô nhiễm môi trường không khí gây ra rất nhiều hậu quả nghiêm trọng cho động thực vật và con người, là tác nhân gây nên cái chết của hàng triệu người mỗi năm.

Tác hại đối với động thực vật

• Các hợp chất nguy hiểm: SO2, NO2, CO… có trong không khí ô nhiễm làm tắc nghẽn khí quản và giảm hệ miễn dịch của động vật.
• Ảnh hưởng đến cây cối: Hợp chất HF làm rụng lá hàng loạt cây ăn trái, lâu dần gây chết cây, gián tiếp làm nóng lên trái đất và tăng cường hiệu ứng nhà kính.
• Mưa axit: Khói bụi từ khu công nghiệp gây mưa axit, làm chết cây cối, ô nhiễm nguồn nước và giết chết vi sinh vật có lợi trong đất. Việc này ảnh hưởng đến nuôi trồng, giảm sản lượng và gây mất mùa.

Tác hại đối với con người

Ô nhiễm không khí có hậu quả nghiêm trọng đối với con người, làm tăng tỷ lệ mắc các bệnh về hô hấp và ung thư.

• Tỷ lệ tử vong: Theo WHO, ô nhiễm không khí gây ra 7 triệu ca tử vong mỗi năm, trong đó khu vực Châu Á – Thái Bình Dương chiếm khoảng 4 triệu ca. Điều này không chỉ gây mất mát về sinh mạng mà còn thiệt hại kinh tế gần 5 nghìn tỷ USD mỗi năm.
• Giảm tuổi thọ: Ô nhiễm không khí làm giảm tuổi thọ trung bình của con người đi 2 năm và là nguyên nhân gây tử vong cao thứ 4 trên thế giới, sau tăng huyết áp, sử dụng thuốc lá và chế độ ăn uống không lành mạnh.
• Bụi mịn PM 2.5: Là thủ phạm chính gây ra nhiều ca tử vong do kích thước rất nhỏ, dễ xâm nhập vào các nang trong phổi, gây bệnh về hô hấp. PM 2.5 kết hợp với CO, SO2, NO2 trong không khí gây kích ứng niêm mạc, cản trở hemoglobin kết hợp với oxy, làm tế bào thiếu oxy, dẫn đến suy giảm chức năng phổi và làm nặng thêm bệnh hen và bệnh tim.
• Bệnh tim mạch và đột quỵ: Theo WHO, ô nhiễm không khí là nguyên nhân của 25% các bệnh tim mạch và đột quỵ não.
• Các bệnh khác: Ô nhiễm không khí làm trầm trọng hơn các bệnh hen suyễn, ung thư phổi và ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương, tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer, Parkinson, tự kỷ và cáu gắt.

Những con số trên chỉ là một phần nhỏ của hậu quả mà ô nhiễm môi trường không khí gây ra, thực tế nó gây nhiều bệnh tật và là nguyên nhân của cái chết thầm lặng cho hàng triệu người trên thế giới.

Giải pháp khắc phục ô nhiễm môi trường không khí

Trước tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng gia tăng, mỗi chúng ta cần chủ động hành động để bảo vệ sức khỏe cá nhân và môi trường chung.

Để cải thiện chất lượng không khí, chúng ta nên thực hiện các biện pháp sau:

• Trồng cây xanh: Phủ xanh đồi núi để hấp thụ CO2 và các chất độc hại, giúp làm sạch không khí.
• Sử dụng phương tiện công cộng: Ưu tiên các phương tiện công cộng để giảm lượng khí thải hàng ngày.
• Đô thị hóa bền vững: Thiết kế đô thị đúng cách để hạn chế bụi mịn PM 2.5.
• Xử lý khí thải: Đảm bảo khí thải được xử lý trước khi xả ra môi trường.
• Quản lý rác thải: Không vứt rác bừa bãi và xử lý rác đúng cách.
• Ứng dụng công nghệ xanh: Áp dụng công nghệ xanh trong xây dựng, trồng trọt và chăn nuôi.
• Hạn chế hóa chất nông nghiệp: Giảm sử dụng hóa chất độc hại trong nông, lâm nghiệp.
• Cấm xe không đạt tiêu chuẩn: Ngừng lưu thông các loại xe đã hết hạn và không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải.
• Tuyên truyền và vận động: Nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của ô nhiễm không khí.
• Sử dụng vật liệu thân thiện: Hạn chế sử dụng vật liệu đốt không thân thiện với môi trường.
• Tiết kiệm năng lượng: Sử dụng thiết bị tiết kiệm điện và không thải độc ra môi trường.
• Lắp đặt hệ thống quan trắc chất lượng không khí xung quanh: Hệ thống quan trắc giúp theo dõi liên tục các chỉ số về chất lượng không khí, bao gồm bụi mịn PM2.5, PM10, khí NO2, SO2, CO và O3.

Ngoài ra, mỗi cá nhân cần trang bị kiến thức cần thiết để bảo vệ sức khỏe của gia đình và người thân khỏi tác động của ô nhiễm không khí.