Chất lượng không khí là gì? Chất lượng không khí do yếu tố nào quyết định?

Trong cuộc sống hiện đại, chất lượng không khí đóng vai trò quan trọng không chỉ đối với sức khỏe con người mà còn đối với toàn bộ môi trường tự nhiên. Tuy nhiên, với sự gia tăng của các hoạt động công nghiệp, giao thông và biến đổi khí hậu, chất lượng không khí ngày càng trở thành vấn đề đáng lo ngại. Vậy chất lượng không khí thực chất là gì? Những yếu tố nào quyết định đến chất lượng không khí và làm thế nào để chúng ta có thể bảo vệ môi trường sống khỏi ô nhiễm không khí? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây!

Chất lượng không khí là gì?

Chất lượng không khí là một khái niệm dùng để chỉ sự sạch sẽ hoặc mức độ ô nhiễm của không khí trong một khu vực nhất định. Nó được đánh giá dựa trên nồng độ của các chất ô nhiễm có trong không khí, như bụi mịn, ozone tầng thấp, khí nitơ oxit (NOx), lưu huỳnh đioxit (SO₂), và các chất độc hại khác. Chất lượng không khí không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe con người mà còn tác động đến hệ sinh thái, động vật, thực vật, và thậm chí cả các công trình xây dựng.

Để đo lường chất lượng không khí, các nhà khoa học sử dụng nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm máy đo chất lượng không khí và các chỉ số chất lượng không khí (AQI). AQI là thang điểm từ 0 đến 500, cho thấy mức độ an toàn hoặc nguy hiểm của không khí. Thang điểm này chia thành các mức như sau:

• Từ 0 đến 50: Không khí tốt, an toàn cho sức khỏe.
• Từ 51 đến 100: Không khí trung bình, có thể ảnh hưởng nhẹ đến người nhạy cảm.
• Trên 100: Không khí ô nhiễm, có nguy cơ cao đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là nhóm dễ bị tổn thương như trẻ em, người già và người có bệnh hô hấp.

Chất lượng không khí do yếu tố nào quyết định?

Chất lượng không khí chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm cả yếu tố tự nhiên và nhân tạo.

1. Hoạt động của con người

Đây là yếu tố chính gây ô nhiễm không khí, đặc biệt ở các khu vực đô thị và công nghiệp. Một số hoạt động chủ yếu là:

• Đốt nhiên liệu hóa thạch: Sử dụng than đá, dầu mỏ, và khí đốt trong sản xuất năng lượng và giao thông vận tải thải ra các khí độc hại như CO₂, SO₂, NOx.
• Sản xuất công nghiệp: Các nhà máy thải ra bụi, hóa chất, và khí độc trong quá trình sản xuất.
• Vận tải: Xe cộ chạy bằng xăng, dầu diesel là nguồn phát thải chính của khí NOx, bụi mịn, và các hợp chất hữu cơ bay hơi (VOC).
• Hoạt động xây dựng: Thải bụi và các hạt nhỏ vào không khí, gây ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng không khí.

2. Yếu tố tự nhiên

• Cháy rừng: Sinh ra lượng lớn khói bụi và các khí ô nhiễm như CO₂ và NOx.
• Hoạt động núi lửa: Phát tán khí lưu huỳnh đioxit (SO₂) và tro bụi vào không khí.
• Gió và mưa: Gió có thể lan tỏa ô nhiễm từ nơi này sang nơi khác, trong khi mưa có thể làm giảm nồng độ chất ô nhiễm trong không khí.

3. Điều kiện thời tiết

• Gió: Gió lớn có thể phát tán chất ô nhiễm, nhưng đôi khi cũng làm giảm nồng độ ô nhiễm tại một điểm cố định.
• Mưa: Làm sạch không khí bằng cách cuốn trôi bụi bẩn và các hạt ô nhiễm.
• Sương mù và nhiệt độ thấp: Có thể làm tăng khả năng tích tụ ô nhiễm ở tầng không khí thấp.

=> Tìm hiểu: Ô nhiễm môi trường không khí là gì? 

Các chất ô nhiễm chính ảnh hưởng đến chất lượng không khí

1. Bụi mịn (PM2.5 và PM10)

Đây là các hạt nhỏ đến mức có thể xâm nhập sâu vào phổi, thậm chí vào máu, gây ra các bệnh hô hấp và tim mạch.

2. Ozone tầng thấp (O₃)

Loại khí này hình thành từ phản ứng hóa học giữa NOx và VOC dưới ánh sáng mặt trời. Ozone tầng thấp có thể gây kích ứng mắt, mũi, họng và làm trầm trọng thêm bệnh hen suyễn.

3. Nitơ oxit (NOx)

Là nhóm khí độc hại gây kích ứng mắt, cổ họng, và là nguyên nhân chính gây mưa axit.

4. Lưu huỳnh đioxit (SO₂)

Gây ra các vấn đề hô hấp, đặc biệt nguy hiểm cho người bị hen suyễn và các bệnh phổi khác.

=> Xem thêm: Các tiêu chí quan trắc môi trường không khí tại Việt Nam

Tần suất và vị trí quan trắc chất lượng không khí

Theo quy định tại Thông tư 10/2021/TT-BTNMT, việc quan trắc chất lượng không khí được thực hiện như sau:

Tần suất:

• Ở cấp quốc gia và các thành phố lớn: ít nhất 6 lần/năm, mỗi lần cách nhau 2 tháng.
• Ở cấp tỉnh: cũng duy trì tần suất tối thiểu 6 lần/năm.

Vị trí trạm quan trắc:

• Trạm nền: Khu vực ít bị tác động bởi nguồn thải.
• Trạm tổng hợp: Nơi chịu ảnh hưởng bởi nhiều nguồn tác động (đô thị, công nghiệp, giao thông).
• Trạm giao thông: Đặt tại các trục đường lớn có lưu lượng giao thông cao.
• Trạm công nghiệp: Đặt gần khu vực công nghiệp, hướng theo gió chính.

=> Tìm hiểu: Trạm quan trắc tự động thời tiết và chất lượng không khí xung quanh

Chất lượng không khí là một chỉ số quan trọng phản ánh sức khỏe môi trường và con người. Nó bị chi phối bởi cả các yếu tố tự nhiên và nhân tạo, trong đó hoạt động của con người đóng vai trò chính. Việc cải thiện chất lượng không khí đòi hỏi sự phối hợp giữa chính sách, công nghệ, và ý thức cộng đồng để giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ sức khỏe cho hiện tại và tương lai.