Quan trắc môi trường là gì? 4 Loại hình quan trắc môi trường tự động

Trong bối cảnh đô thị hóa và công nghiệp hóa nhanh chóng tại Việt Nam, hoạt động quan trắc môi trường đã trở thành một phần thiết yếu để đảm bảo môi trường sống an toàn và bền vững. Việc phát triển các khu công nghiệp và nhà máy giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tuy nhiên cũng kéo theo nguy cơ ô nhiễm không khí, đất đai và nguồn nước. Các hệ quả này ảnh hưởng lớn đến sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái tự nhiên.

Hệ thống quan trắc môi trường tự động đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát ô nhiễm và bảo vệ tài nguyên. Không chỉ là phương pháp ngăn chặn và giảm thiểu tác động tiêu cực từ các hoạt động công nghiệp, hệ thống này còn giúp tăng cường trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và cơ quan quản lý, góp phần xây dựng môi trường sống an toàn, bền vững.

Quan trắc môi trường là gì?

Quan trắc môi trường là quá trình theo dõi, đo lường và đánh giá tình trạng của các yếu tố trong môi trường như không khí, nước, đất, tiếng ồn và các chất thải. Mục tiêu chính của hoạt động này là thu thập dữ liệu về chất lượng môi trường, đánh giá mức độ ô nhiễm và giám sát sự thay đổi của các yếu tố môi trường theo thời gian. Có hai hình thức quan trắc môi trường phổ biến:

• Quan trắc định kỳ: Được thực hiện theo lịch trình nhằm kiểm tra và giám sát các chỉ số môi trường trong dài hạn, đánh giá mức độ ổn định và nhận diện sớm các dấu hiệu biến đổi.
• Quan trắc tức thời: Được thực hiện khi có dấu hiệu bất thường hoặc trong tình huống khẩn cấp, nhằm ứng phó kịp thời để bảo vệ sức khỏe con người và môi trường tự nhiên.

Quan trắc môi trường đóng vai trò thiết yếu trong công tác quản lý môi trường, giúp các nhà quản lý và doanh nghiệp hiểu rõ tác động của hoạt động sản xuất đến môi trường và đưa ra các biện pháp bảo vệ kịp thời.

Tại sao quan trắc môi trường là cần thiết?

Trong bối cảnh đô thị hóa và công nghiệp hóa nhanh chóng tại Việt Nam, các khu công nghiệp và nhà máy không ngừng mở rộng để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế. Tuy nhiên, sự phát triển này kéo theo nguy cơ ô nhiễm không khí, đất đai, và nguồn nước, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và hệ sinh thái tự nhiên. Hệ thống quan trắc môi trường tự động giúp kiểm soát các nguy cơ ô nhiễm, bảo vệ tài nguyên và đảm bảo sự bền vững của môi trường. Các lý do chính bao gồm:

• Kiểm soát ô nhiễm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng: Quan trắc môi trường giúp xác định mức độ ô nhiễm và nguồn gốc của các chất độc hại, từ đó đưa ra các biện pháp phòng ngừa và giảm thiểu tác động.
• Quản lý bền vững tài nguyên đất và nước: Các chỉ số về chất lượng nước và đất như pH, oxy hòa tan, độ ẩm, và nồng độ các hợp chất hóa học được giám sát liên tục để bảo vệ nguồn tài nguyên quan trọng này
• Ứng phó với biến đổi khí hậu: Quan trắc thời tiết và khí hậu cung cấp dữ liệu cho các biện pháp thích ứng với điều kiện thời tiết cực đoan và giúp giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.
• Thúc đẩy trách nhiệm xã hội: Hệ thống quan trắc môi trường khuyến khích các doanh nghiệp và chính phủ chịu trách nhiệm về tác động của họ lên môi trường, tạo động lực để thực hiện các biện pháp bảo vệ và bảo tồn.

Các loại hình quan trắc môi trường tự động phổ biển

Quan trắc môi trường nước

Quan trắc môi trường nước bao gồm các loại nước khác nhau như nước ngầm, nước mưa, nước mặt và nước biển, nhằm giám sát chất lượng nước trong các nguồn nước quan trọng. Hệ thống này giúp các cơ quan quản lý kiểm soát quy trình xử lý nước thải và đảm bảo các chỉ tiêu chất lượng nước đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn.

• Các chỉ số cần theo dõi: pH, TSS (tổng chất rắn lơ lửng), COD (nhu cầu oxy hóa học), BOD5 (nhu cầu oxy sinh hóa), NH3-N (Amoni), ORP (thế oxy hóa khử),…
• Tần suất quan trắc:
  • Nước thải: Theo quy định của Thông tư 24/2017/TTBTNMT.
  • Nước mưa: Theo trận mưa, ngày, hoặc tuần.
  • Nước ngầm: Ít nhất 4 lần/năm.
  • Nước mặt lục địa: Tối thiểu 6 lần/năm.
  • Nước biển ven bờ: Ít nhất 4 lần/năm.
  • Nước biển xa bờ: Tối thiểu 1 lần/năm.

Quan trắc môi trường không khí

Quan trắc môi trường không khí tập trung vào việc giám sát chất lượng không khí và các chỉ số ô nhiễm, cho phép xử lý kịp thời khi có biến động về khí thải. Các trạm quan trắc tự động ghi nhận thông tin về các chất khí độc hại như CO2, NO, NO2, SO2, PM2.5 và PM10, NH3, H2S,… từ các nhà máy và phương tiện giao thông, giúp duy trì môi trường không khí an toàn.

• Tần suất: Ít nhất 6 lần/năm.

Quan trắc môi trường đất

Hệ thống quan trắc môi trường đất cung cấp thông tin về chất lượng đất và ảnh hưởng của các hoạt động công nghiệp đến tài nguyên đất. Các thông số giám sát bao gồm nhiệt độ, độ ẩm, độ pH, NPK (Nitơ, Phốt pho, Kali), cacbon hữu cơ,… nhằm đảm bảo đất đai không bị ô nhiễm và duy trì được giá trị tự nhiên của nó.

• Tần suất:
  • Đối với các chỉ số tổng N, P, K, cacbon hữu cơ: Tối thiểu 1 lần/3-5 năm.
  • Đối với các thông số khác: Ít nhất 1 lần/năm.

Quan trắc thời tiết tự động

Trạm quan trắc thời tiết tự động ghi nhận và phân tích các yếu tố thời tiết như nhiệt độ, độ ẩm, áp suất không khí, tốc độ và hướng gió, lượng mưa, bức xạ mặt trời,… Các trạm này cung cấp thông tin dự báo thời tiết và cảnh báo kịp thời trong trường hợp thời tiết xấu, giúp hỗ trợ công tác phòng chống thiên tai và ứng phó biến đổi khí hậu.

Tần suất quan trắc môi trường và các quy định hiện nay

Tần suất quan trắc môi trường phụ thuộc vào quy mô và loại hình sản xuất, cũng như các yêu cầu của pháp luật. Một số quy định hiện hành:

• Nghị định 39/2016/NĐ-CP yêu cầu các doanh nghiệp thực hiện quan trắc môi trường ít nhất 1 lần/năm.
• Thông tư 31/2016/TT-BTNMT quy định quan trắc phát thải cho cụm công nghiệp phải được thực hiện theo từng đối tượng.
• Nghị định số 18/2015/NĐ-CP và Thông tư số 27/2015/TT-BTNMT quy định tần suất quan trắc tối thiểu là 1 lần/3 tháng đến 1 lần/năm tùy thuộc vào loại hình doanh nghiệp.

Không quan trắc môi trường sẽ bị xử phạt như thế nào?

Các doanh nghiệp phải đảm bảo thực hiện đầy đủ và chính xác các hoạt động quan trắc môi trường định kỳ nhằm tuân thủ các quy định pháp luật và bảo vệ môi trường. Doanh nghiệp cần:

• Xây dựng và duy trì hệ thống quan trắc môi trường hiệu quả để đo lường và giám sát các yếu tố môi trường.
• Thực hiện quan trắc định kỳ và báo cáo kết quả cho cơ quan quản lý môi trường.
• Nếu phát hiện vi phạm, doanh nghiệp phải thực hiện các biện pháp khắc phục ngay lập tức.

Doanh nghiệp có thể bị phạt từ vài triệu đến 50 triệu đồng tùy theo mức độ và tính chất vi phạm nếu không thực hiện hoặc thực hiện sai quy định về quan trắc môi trường. Cụ thể:

• Phạt từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng nếu không giám sát đúng quy định.
• Phạt từ 10 triệu đến 15 triệu đồng nếu giám sát chất thải không đúng hoặc không đầy đủ.
• Phạt từ 30 triệu đến 40 triệu đồng nếu không gửi báo cáo định kỳ hoặc không thực hiện giám sát đúng quy định.

Quan trắc môi trường không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn mang lại nhiều lợi ích kinh tế. Trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản, hệ thống quan trắc giúp giám sát điều kiện sống của các sinh vật biển, giúp tăng sản lượng và chất lượng sản phẩm. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng có cái nhìn toàn diện về tác động của họ đến tài nguyên thiên nhiên, giúp họ ra quyết định cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.

Quan trắc môi trường là trách nhiệm quan trọng của doanh nghiệp và các cơ quan quản lý. Không chỉ để đảm bảo tuân thủ quy định về bảo vệ môi trường, hoạt động này còn đóng góp lớn vào việc duy trì sức khỏe cộng đồng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Doanh nghiệp cần chủ động xây dựng và duy trì hệ thống quan trắc định kỳ, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật để tránh những chế tài xử phạt không đáng có.