Hiện tượng xâm nhập mặn: Nguyên nhân, hậu quả và giải pháp khắc phục

Tình trạng xâm nhập mặn tại Việt Nam đang trở nên ngày càng nghiêm trọng và cấp bách. Điều này gây ra nhiều vấn đề về thiếu nước ngọt cho sinh hoạt, tưới tiêu và sản xuất nông nghiệp. Mặc dù vậy, nhiều người vẫn còn chủ quan, vô tình làm gia tăng tốc độ xâm nhập mặn một cách đáng kể.

Xâm nhập mặn là gì?

Xâm nhập mặn, hay còn gọi là đất bị nhiễm mặn, xảy ra khi hàm lượng muối trong đất vượt mức cho phép do nước biển xâm nhập vào đất liền. Điều này thường xảy ra trong các hiện tượng triều cường, nước biển dâng, hoặc khi nguồn nước ngọt bị cạn kiệt. Nước biển mang theo muối hòa tan, và khi chúng được giữ lại bởi kết cấu đất, sẽ dẫn đến hiện tượng xâm nhập mặn.

Bên cạnh đó, xâm nhập mặn còn là quá trình thay thế nước ngọt trong các tầng chứa nước ven biển bằng nước mặn do sự dịch chuyển của khối nước mặn vào tầng nước ngọt. Nói một cách đơn giản, xâm nhập mặn là sự tích tụ quá nhiều muối hòa tan trong đất.

Xâm nhập mặn là hệ quả của sự biến đổi khí hậu, là hiện tượng tự nhiên xảy ra hàng năm và có thể được dự báo trước. Để giải quyết vấn đề xâm nhập mặn, trước tiên chúng ta cần hiểu rõ nguyên nhân gây ra hiện tượng này.

Nguyên nhân dẫn đến xâm nhập mặn

Xâm nhập mặn xảy ra khi nước biển xâm nhập vào các vùng đất liền, đặc biệt là trong mùa khô khi lượng nước ngọt từ các con sông không đủ để cân bằng và đẩy nước mặn ra biển. Các nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng xâm nhập mặn bao gồm:

• • Biến Đổi Khí Hậu và Nóng Lên Toàn Cầu: Hiện tượng nóng lên toàn cầu đang làm tăng nhiệt độ và dâng mực nước biển. Sự thay đổi này ảnh hưởng đến lượng mưa và tốc độ bổ sung nước ngầm cho các hệ thống tầng ngậm nước, làm gia tăng xâm nhập mặn.
  • Hoạt Động Kinh Tế và Con Người: Sự thay đổi trong chế độ dòng chảy của các sông và suối do các hoạt động kinh tế, cùng với sự gia tăng lũ lụt và sạt lở bờ sông, đã làm suy giảm nghiêm trọng dòng chảy, góp phần vào hiện tượng xâm nhập mặn.
  • Khai Thác Nguồn Nước Ngầm: Việc khai thác quá mức nguồn nước ngầm để phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt và phát triển kinh tế, mà không có sự bổ sung cần thiết, đã làm cạn kiệt nguồn nước và tăng nguy cơ xâm nhập mặn.
  • Tác Động Của Các Hoạt Động Nhân Tạo: Các hoạt động như khai thác đất nông nghiệp, mở rộng diện tích phá rừng, xây dựng công trình thủy lợi dày đặc và sử dụng phân bón hóa học đã làm thay đổi cấu trúc đất và ảnh hưởng đến mức nước ngầm, góp phần làm trầm trọng thêm hiện tượng xâm nhập mặn.

=> Tìm hiểu: Quan trắc xâm nhập mặn tại Đồng bằng sông Cửu Long

Tác hại của xâm nhập mặn là gì?

Xâm nhập mặn gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng đối với đời sống và hoạt động kinh tế, cụ thể như sau:

• • Thiếu nước ngọt: Người dân không thể sử dụng nước nhiễm mặn cho sinh hoạt hàng ngày như tắm rửa, vệ sinh, và giặt giũ, vì nước muối có tính ăn mòn cao, gây hư hại cho hệ thống dẫn nước và các dụng cụ chứa nước. Sự tiếp xúc trực tiếp với nước mặn có thể gây ăn mòn da tay nghiêm trọng. Thiếu nước ngọt cũng ảnh hưởng lớn đến việc tưới tiêu cho cây trồng, dẫn đến trì trệ trong sản xuất nông nghiệp.
  • Tác động đến cây trồng: Đất nhiễm mặn gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng, khiến cây không thích nghi được và có thể chết hàng loạt. Việc sử dụng nước nhiễm mặn để tưới cho cây trồng có thể gây sốc mặn, dẫn đến rụng lá, hoa, trái hàng loạt, và có thể gây chết cây.
  • Thiệt hại cho thủy sản: Xâm nhập mặn cũng gây thiệt hại nghiêm trọng cho việc nuôi trồng thủy sản, ảnh hưởng nặng nề đến kinh tế của các hộ dân và địa phương.
  • Ảnh hưởng đến vệ sinh và sức khỏe: Thiếu nước sạch dẫn đến điều kiện vệ sinh kém, làm tăng nguy cơ bùng phát dịch sốt xuất huyết và chân tay miệng.
  • Giảm chất lượng đất: Nước mặn phá hủy cấu trúc đất, giảm khả năng phát triển của rễ cây, làm giảm khả năng thẩm thấu và thoát nước trong đất, gây thiếu khí cho sự phát triển của bộ rễ.
  • Tăng nhu cầu nước ngọt: Nhu cầu sử dụng nước ngọt vào mùa khô tăng sẽ làm giảm nguồn nước ngầm và làm tăng nguy cơ xâm nhập mặn.

Một số giải pháp chống xâm nhập mặn hiện nay

Để đối phó hiệu quả với tình trạng xâm nhập mặn, cần thực hiện một loạt các giải pháp đồng bộ và kịp thời:

Theo dõi liên tục và xây dựng công trình thủy lợi chống mặn

Các cơ sở môi trường cần thực hiện việc quan sát và kiểm soát thường xuyên nồng độ muối trong nước và trong đất, đặc biệt là tại các khu vực cửa biển và các công trình thủy lợi. Các kết quả quan trắc cần được cập nhật liên tục, đồng thời khuyến cáo người dân chuẩn bị các biện pháp phòng chống và ứng phó kịp thời. Để đối phó với tình trạng xâm nhập mặn, cần xây dựng hệ thống thủy lợi, dự trữ nước ngọt, và ngăn chặn nước biển xâm nhập bằng cách xây đập nước và đắp đê vùng ven biển. Đặc biệt, việc xây dựng hệ thống đê biển và đê sông dọc theo biển Đông và biển Tây là cần thiết để ứng phó với mực nước biển dâng cao.

Lắp đặt hệ thống lọc nước mặn

Bên cạnh việc lưu trữ và tiết kiệm nước, người dân cần lắp đặt các hệ thống lọc nước mặn để đảm bảo nguồn nước sử dụng sinh hoạt và tưới tiêu. Hệ thống lọc nước mặn có khả năng xử lý các thành phần muối hòa tan trong nước, cung cấp nước có độ ngọt phù hợp. Nước sau lọc có thể được sử dụng để uống trực tiếp hoặc tưới tiêu cho các loại cây có khả năng chịu mặn thấp.

Chống mặn cho cây trồng và thủy sản, nuôi trồng các giống thủy sản

Cần áp dụng các biện pháp chống mặn cho cây trồng, như giữ ẩm cho cây và tránh thoát hơi nước bằng cách ủ rơm rạ ở gốc. Nên trồng các loại cây thời vụ có khả năng chịu mặn cao. Đối với ngành thủy sản, các hộ nuôi cần quan trắc và theo dõi độ mặn trong môi trường nuôi để xác định thời điểm bắt đầu và kết thúc nuôi phù hợp với tình trạng xâm nhập mặn. Ngoài ra, cần có biện pháp chăm sóc chu đáo để hạn chế thiệt hại do hạn hán gây ra và khuyến cáo người dân chuyển đổi cơ cấu con giống cho phù hợp.

Triển khai hệ thống quan trắc xâm nhập mặn

Để nâng cao khả năng ứng phó với tình trạng xâm nhập mặn, cần thiết lập hệ thống quan trắc tại các khu vực trọng yếu. Hệ thống này cung cấp dữ liệu chính xác về mức độ xâm nhập mặn, giúp điều chỉnh hiệu quả các biện pháp phòng chống. Đồng thời, thông tin thu thập được hỗ trợ lập kế hoạch ứng phó lâu dài, bảo vệ nguồn nước ngọt và các hoạt động sản xuất nông nghiệp, thủy sản.

=> Xem thêm: Trạm Đo Mặn Tự Động Theo Thời Gian Thực | Cảnh Báo Tự Động

Lưu trữ và tiết kiệm nước ngọt

Các cơ sở sản xuất và hộ gia đình nên thực hiện tiết kiệm tối đa nguồn nước ngọt có sẵn và áp dụng việc tái sử dụng nước cho các mục đích khác nhau. Cần dự trữ nước ngọt từ các nguồn nước mưa và bảo quản tốt để tránh bị bốc hơi vào mùa khô. Việc này giúp đảm bảo nguồn nước phục vụ cho sinh hoạt và tưới tiêu hợp lý.